Uygur Türkçesi döneminin yazımı için, 700-800 yıllarında bugünkü Doğu Türkistan (Çin), Moğolistan bölgelerinde Budist, Maniheist metinlerde ve Suriyeli ve Ayasuluklu Hristiyanlığı yaymakla görevli kimseler Uygurlara ve diğer göçebe bozkırlarda yaşayan Oğuz boylarına göre uygunlaştırılmış. Hristiyan dini metinleri yazmak için kullanılmıştır.
Eski Uygur alfabesi bir Soğd alfabesinden geliştirilmiştir. 18. yüzyıla kadar el yazmalarında kullanılmıştır. Bu alfabe sonradan oluşan Moğolca ve Mançu alfabelerinin ilk örneğidir. 22 harften oluşur, 4'ü ünlüdür. Yukarıdan aşağıya doğru yazılır.
Uygur Alfabesi
Uygur alfabesi, Soğd kökenli olup bazı değişikliklerle Türkçeye uygulanmıştır. Harf sayısı 14’tür. Bunlardan üçü ünlü, 11’i ünsüzdür. Sağdan sola doğru yazılır. Z hariç tüm harfler bitiştirilir.
Bu yazı ile kütüphaneler dolusu edebiyat, sanat, din, hukuk konularında kitaplar yazılmıştır. Uygurlar Çin, Hint ve İran kültürlerinin etkisinde kalmış ve çok renkli bir kültür geliştirmişlerdir. Uygurlar kâğıt ve matbaayı ilk kullanan Türk kavmidir. Bilinen en eski metinler 9. yy.’a aittir. Uygur Alfabesi, Karahoca Uygur Krallığı’nın yıkılmasından sonra da kullanılmıştır. Türklerin Müslüman olmalarından sonra Arap alfabesini almalarına rağmen Türkistan ve Kırım’daki Türk devletlerinde Uygur alfabesi kullanılmaya devam etmiştir. Timur İmparatorluğu ve kollarında bu alfabe kullanılıyordu. Ebu Said Mirza’nın 1468’de Uzun Hasan’a gönderdiği mektup Uygur alfabesiyle yazılmıştı.
Osmanlı sarayında da Uygurca bilen kâtipler vardı. Örneğin II. Mehmet’in Otlukbeli Savaşı’ndan sonra Özbek Hanı’na gönderdiği zafername Uygur alfabesiyle yazılmıştı. Uygur alfabesi 18. yy.’a kadar kullanılmış fakat sonra tamamen unutulmuştur.
Eski Uygur alfabesi
K̡ona Yezik̡ ("Eski yazı" Arap harfleri ile)
Uygur Arap Yazısı UEY, (Arap harfleri ile 1980 sonra)
Uygur Pinyin Yazısı UPNY, (Pinyin harfleri ile 1960 - 1980 arasında)
Uygur Siril Yazısı USY, (Kiril alfabesi ile)
Uygur Latin Yazısı ULY, (Latin harfleri ile 2000 sonra)
Uygur alfabesiyle Uygur döneminde yazılmış yazılı nesirler:
Altun Yaruk
İki Kardeş Hikayesi
Sekiz Yükmek
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder